کنون زین سپس نامه باستان

بپیوندم از گفتهٔ راستان

چو پیش آورم گردش روزگار

نباید مرا پند آموزگار

چو پیکار کیخسرو آمد پدید

ز من جادویها بباید شنید

بدین داستان در ببارم همی

بسنگ اندرون لاله کارم همی

کنون خامه‌ای یافتم بیش ازان

که مغز سخن بافتم پیش ازان

ایا آزمون را نهاده دو چشم

گهی شادمانی گهی درد و خشم

شگفت اندرین گنبد لاژورد

بماند چنین دل پر از داغ و درد

چنین بود تا بود دور زمان

بنوی تو اندر شگفتی ممان

یکی را همه بهره شهدست و قند

تن آسانی و ناز و بخت بلند

یکی زو همه ساله با درد و رنج

شده تنگدل در سرای سپنج

یکی را همه رفتن اندر نهیب

گهی در فراز و گهی در نشیب

چنین پروراند همی روزگار

فزون آمد از رنگ گل رنج خار

هر آنگه که سال اندر آمد بشست

بباید کشیدن ز بیشیت دست

ز هفتاد برنگذرد بس کسی

ز دوران چرخ آزمودم بسی

وگر بگذرد آن همه بتریست

بران زندگانی بباید گریست

اگر دام ماهی بدی سال شست

خردمند ازو یافتی راه جست

نیابیم بر چرخ گردنده راه

نه بر کار دادار خورشید و ماه

جهاندار اگر چند کوشد برنج

بتازد بکین و بنازد بگنج

همش رفت باید بدیگر سرای

بماند همه کوشش ایدر بجای

تو از کار کیخسرو اندازه گیر

کهن گشته کار جهان تازه گیر

که کین پدر باز جست از نیا

بشمشیر و هم چاره و کیمیا

نیا را بکشت و خود ایدر نماند

جهان نیز منشور او را نخواند

چنینست رسم سرای سپنج

بدان کوش تا دور مانی ز رنج

چو شد کار پیران ویسه بسر

بجنگ دگر شاه پیروزگر

بیاراست از هر سوی مهتران

برفتند با لشکری بی‌کران

برآمد خروشیدن کرنای

بهامون کشیدند پرده‌سرای

بشهر اندرون جای خفتن نماند

بدشت اندرون راه رفتن نماند

یکی تخت پیروزه بر پشت پیل

نهادند و شد روی گیتی چو نیل

نشست از بر تخت با تاج شاه

خروش آمد از دشت وز بارگاه

چو بر پشت پیل آن شه نامور

زدی مهره در جام و بستی کمر

نبودی بهر پادشاهی روا

نشستن مگر بر در پادشا

ازان نامور خسرو سرکشان

چنین بود در پادشاهی نشان

بمرزی که لشکر فرستاده بود

بسی پند و اندرزها داده بود

چو لهراسب و چون اشکش تیز چنگ

که از ژرف دریا ربودی نهنگ

دگر نامور رستم پهلوان

پسندیده و راد و روشن روان

بفرمودشان بازگشتن بدر

هر آن کس که بد گرد و پرخاشخر

در گنج بگشاد و روزی بداد

بسی از روان پدر کرد یاد

سه تن را گزین کرد زان انجمن

سخن گو و روشن دل و تیغ زن

چو رستم که بد پهلوان بزرگ

چو گودرز بینادل آن پیر گرگ

دگر پهلوان طوس زرینه کفش

کجا بود با کاویانی درفش

بهر نامداری و خودکامه‌ای

نبشتند بر پهلوی نامه‌ای

فرستادگان خواست از انجمن

زبان آور و بخرد و رای زن

که پیروز کیخسرو از پشت پیل

بزد مهره و گشت گیتی چو نیل

مه آرام بادا شما را مه خواب

مگر ساختن رزم افراسیاب

چو آن نامه برخواند هر مهتری

کجا بود در پادشاهی سری

ز گردان گیتی برآمد خروش

زمین همچو دریا برآمد بجوش

بزرگان هر کشوری با سپاه

نهادند سر سوی درگاه شاه

چو شد ساخته جنگ را لشکری

ز هر نامداری بهر کشوری

ازان پس بگردید گرد سپاه

بیاراست بر هر سوی رزمگاه

گزین کرد زان لشکر نامدار

سواران شمشیر زن سی هزار

که باشند با او بقلب اندرون

همه جنگ را دست شسته بخون

بیک دست مرطوس را کرد جای

منوشان خوزان فرخنده رای

که بر کشور خوزیان بود شاه

بسی نامداران زرین کلاه

دو تن نیز بودند هم رزم سوز

چو گوران شه آن گرد لشگر فروز

وزو نیوتر آرش رزم زن

بهر کار پیروز و لشکر شکن

یکی آنک بر کشوری شاه بود

گه رزم با بخت همراه بود

دگر شاه کرمان که هنگام جنگ

نکردی بدل یاد رای درنگ

چو صیاع فرزانه شاه یمن

دگر شیر دل ایرج پیل تن

که بر شهر کابل بد او پادشا

جهاندار و بیدار و فرمان روا

هر آنکس که از تخمهٔ کیقباد

بزرگان بادانش و بانژاد

چو شماخ سوری شه سوریان

کجا رزم را بود بسته میان

فروتر ازو گیوهٔ رزم زن

بهر کار پیروز و لشکر شکن

که بر شهر داور بد او پادشا

جهانگیر و فرزانه و پارسا

بدست چپ خویش بر پای کرد

دلفروز را لشکر آرای کرد

بزرگان که از تخم پورست تیغ

زدندی شب تیره بر باد میغ

خر آنکس که بود او ز تخم زرسب

پرستندهٔ فرخ آذر گشسب

دگر بیژن گیو و رهام گرد

کجا شاهشان از بزرگان شمرد

چو گرگین میلاد و گردان ری

برفتند یکسر بفرمان کی

پس پشت او را نگه داشتند

همه نیزه از ابر بگذاشتند

به رستم سپرد آن زمان میمنه

که بود او سپاهی شکن یک تنه

هر آنکس که از زابلستان بدند

وگر کهتر و خویش دستان بدند

بدیشان سپرد آن زمان دست راست

همی نام و آرایش جنگ خواست

سپاهی گزین کرد بر میسره

چو خورشید تابان ز برج بره

سپهدار گودرز کشواد بود

هجیر و چو شیدوش و فرهاد بود

بزرگان که از بردع و اردبیل

بپیش جهاندار بودند خیل

سپهدار گودرز را خواستند

چپ لشکرش را بیاراستند

بفرمود تا پیش قلب پساه

بپیلان جنگی ببستند راه

نهادند صندوق بر پشت پیل

زمین شد بکردار دریای نیل

هزار از دلیران روز نبرد

بصندوق بر ناوک انداز کرد

نگهبان هر پیل سیصد سوار

همه جنگ‌جوی و همه نیزه‌دار

ز بغداد گردان جنگاوران

که بودند با زنگهٔ شاوران

سپاهی گزیده ز گردان بلخ

بفرمود تا با کمانهای چرخ

پیاده ببودند بر پیش پیل

که گر کوه پیش آمدی بر دو میل

دل سنگ بگذاشتندی بتیر

نبودی کس آن زخم را دستگیر

پیاده پس پیل کرده بپای

ابا نه رشی نیزهٔ سرگرای

سپرهای گیلی بپیش اندرون

همی از جگرشان بجوشید خون

پیاده صفی از پس نیزه‌دار

سپردار با تیر جوشن‌گذار

پس پشت ایشان سواران جنگ

برآگنده ترکش ز تیر خدنگ

ز خاور سپاهی گزین کرد شاه

سپردار با درع و رومی کلاه

ز گردان گردنکشان سی هزار

فریبرز را داد جنگی سوار

ابا شاه شهر دهستان تخوار

که جنگ بداندیش بودیش خوار

ز بغداد و گردن فرازان کرخ

بفرمود تا با کمانهای چرخ

بپیش اندرون تیرباران کنند

هوا را چو ابر بهاران کنند

بدست فریبرز نستوه بود

که نزدیک او لشکر انبوه بود

بزرگان رزم آزموده سران

ز دشت سواران نیزه وران

سر مایه و پیشروشان زهیر

که آهو ربودی ز چنگال شیر

بفرمود تا نزد نستوه شد

چپ لشکر شاه چون کوه شد

سپاهی بد از روم و بر برستان

گوی پیشرو نام لشکرستان

سوار و پیاده بدی سی هزار

برفتند با ساقهٔ شهریار

دگر لشکری کز خراسان بدند

جهانجوی و مردم شناسان بدند

منوچهر آرش نگهدارشان

گه نام جستن سپهدارشان

دگر نامداری گروخان نژاد

جهاندار وز تخمهٔ کیقباد

کجا نام آن شاه پیروز بود

سپهبد دل و لشکر افروز بود

شه غرچگان بود برسان شیر

کجا ژنده پیل آوریدی بزیر

بدست منوچهرشان جای کرد

سر تخمه را لشکر آرای کرد

بزرگان که از کوه قاف آمدند

ابا نیزه و تیغ لاف آمدند

سپاهی ز تخم فریدون و جم

پر از خون دل از تخمهٔ زادشم

ازین دست شمشیرزن سی هزار

جهاندار وز تخمهٔ شهریار

سپرد این سپه گیو گودرز را

بدو تازه شد دل همه مرز را

بیاری بپشت سپهدار گیو

برفتند گردان بیدار و نیو

فرستاد بر میمنه ده هزار

دلاور سواران خنجر گزار

سپه ده هزار از دلیران گرد

پس پشت گودرز کشواد برد

دمادم بشد برتهٔ تیغ زن

ابا کوهیار اندر آن انجمن

به مردی شود جنگ را یارگیو

سپاهی سرافراز و گردان نیو

زواره بد این جنگ را پیشرو

سپاهی همه جنگ سازان نو

بپیش اندرون قارن رزم زن

سر نامداران آن انجمن

بدان تا میان دو رویه سپاه

بود گرد اسب افگن و رزمخواه

ازان پس بگستهم گژدهم گفت

که با قارن رزم زن باش جفت

بفرمود تا اندمان پور طوس

بگردد بهر جای با پیل و کوس

بدان تا ببندد ز بیداد دست

کسی را کجا نیست یزدان پرست

نباشد کس از خوردنی بی‌نوا

ستم نیز برکس ندارد روا

جهان پر ز گردون بد و گاومیش

ز بهر خورش را همی راند پیش

بخواهد همی هرچ باید ز شاه

بهر کار باشد زبان سپاه

به سو طلایه پدیدار کرد

سر خفته از خواب بیدار کرد

بهر سو برفتند کار آگهان

همی جست بیدار کار جهان

کجا کوه بد دیده‌بان داشتی

سپه را پراگنده نگذاشتی

همه کوه و غار و بیابان و دشت

بهر سو همی گرد لشکر بگشت

عنانها یک اندر دگر ساخته

همه جنگ را گردن افراخته

ازیشان کسی را نبد بیم و رنج

همی راند با خویشتن شاه گنج

برین گونه چون شاه لشکر بساخت

بگردون کلاه کیی برفراخت

دل مرد بدساز با نیک خوی

جز از جنگ جستن نکرد آرزوی

سپهدار توران ازان سوی جاج

نشسته برام بر تخت عاج

دوباره ز لشکر هزاران هزار

سپه بود با آلت کارزار

نشسته همه خلخ و سرکشان

همی سرفرازان و گردنکشان

بمرز کروشان زمین هرچ بود

ز برگ درخت و زکشت و درود

بخوردند یکسر همه بار و برگ

جهان را همی آرزو کرد مرگ

سپهدار ترکان به بیکند بود

بسی گرد او خویش و پیوند بود

همه نامداران ما چین و چین

نشسته بمرز کروشان زمین

جهان پر ز خرگاه و پرده سرای

ز خیمه نبد نیز بر دشت جای

جهانجوی پر دانش افراسیاب

نشسته بکندز بخورد و بخواب

نشست اندران مرز زان کرده بود

که کندز فریدون برآورده بود

برآورده در کندز آتشکده

همه زند و استا بزر آژده

ورا نام کندز بدی پهلوی

اگر پهلوانی سخن بشنوی

کنون نام کندز به بیکند گشت

زمانه پر از بند و ترفند گشت

نبیره فریدون بد افراسیاب

ز کندز برفتن نکردی شتاب

خود و ویژگانش نشسته بدشت

سپهر از سپاهش همی خیره گشت

ز دیبای چینی سراپرده بود

فراوان بپرده درون برده بود

بپرده درون خیمه‌های پلنگ

بر آیین سالار ترکان پشنگ

نهاده به خیمه درون تخت زر

همه پیکر تخت یکسر گهر

نشسته برو شاه توران سپاه

بچنگ اندرون بگرز و بر سر کلاه

ز بیرون دهلیز پرده‌سرای

فراوان درفش بزرگان بپای

زده بر در خیمهٔ هر کسی

که نزدیک او آب بودش بسی

برادر بد و چند جنگی پسر

ز خویشان شاه آنک بد نامور

همی خواست کید بپشت سپاه

بنزدیک پیران بدان رزمگاه

سحر گه سواری بیامد چو گرد

سخنهای پیران همه یاد کرد

همه خستگان از پس یکدگر

رسیدند گریان و خسته جگر

همی هر کسی یاد کرد آنچ دید

وزان بد کز ایران بدیشان رسید

ز پیران و لهاک و فرشیدورد

وزان نامداران روز نبرد

کزیشان چه آمد بروی سپاه

چه زاری رسید اندر آن رزمگاه

همان روز کیخسرو آنجا رسید

زمین کوه تا کوه لشکر کشید

بزنهار شد لشکر ما همه

هراسان شد از بی‌شبانی رمه