سبب اختلاف در ادیان

حسد است و عداوت و طغیان

طلب سروریست هم ز اسباب

که جهانی از این تب است به تاب

جهل، پیوسته در هوای دگر

عصبیّت بود بلای دگر

بی خرد راست رسم و آیینی

کرد مجهول خویش را دینی

سر نهادند قوم حق نشناس

در پی اتّباع رأی و قیاس

سر این قوم زشت ابلیس است

که امام قیاس و تدلیس است

رشکش آمد به دولت آدم

از تکبّر نکرد، گردن خم

بافت درهم قیاسکی چالاک

که من از آتشم، حریف از خاک

گشت این شبهه، مایهٔ شبهات

که مفصل شدهست در تورات

این چنین کرد بعد ازو قابیل

که حسد برگماشت بر هابیل

بعد از آن در قبیله جاری شد

در طباع خسیسه ساری شد

اختلافات اگر چه شد بسیار

لیک اصول خلاف باشد چار

اختلافی که در خدا دارند

انحرافی کز انبیا دارند

سومین اختلافشان به امام

چارمین اختلاف در احکام

جهل در معنی خدا و رسول

شده هنگامه ساز ردّ و قبول

جاهل معنی امامت را

نبود دیدهٔ صواب نما

این که یک فرقه هم به قلب و زبان

در فروعند، مختلف گویان

سبب این است، کز بصیرت کم

متشابه نداند از محکم

غیر معلوم، عامه را دین است

کار اینان به ظن و تخمین است

چشم از آیات راست پوشیدند

به قیاس و دروغ کوشیدند

ناقصان، در عوام کالانعام

گاه مفتی شدند و گاه امام

بس که تهمت به مصطفی بستند

بر خلابق رَهِ هدی بستند

خاصه در عهد آل بوسفیان

که نمودند شرع دین ویران

عصر مروانیان چه می پرسی؟

از فساد زمان چه می پرسی؟

تا جهان را یل خراسانی

پاک کرد از عروج مروانی

خَسِ عباسیّان بلند نمود

آتشی را که بر فلک شد دود

همه اعدای دین مصطفوی

دشمن خاندان مرتضوی

مفتیان و قضات باطن کور

همه شب مست و هر سحر مخمور

تا برآورد از آن گروه، دمار

عاقبت تیغ آبدار تتار

شد جهان شسته از بنی عباس

دامن خاک، پاک از آن ارجاس

کبریای جلال تیغ کشید

همه را تیغ بی دربغ کشید

هر که واقف ز کار ایشان است

در شعار و دثار ایشان است

بُود آگه که در بنی آدم

کس نکرده ست این فساد و ستم

ز آنچه کردند این گروه عنید

شرمساری کشید، روح یزید

این عبارت کلام مأمون است

کافضل این جماعت دون است

هر گَه، از خشم و کین برآشفتی

رو به عبّاسیان همی گفتی

که شمایید نطفه ی مستان

زاده از فرج قحبه گان جهان

پدر ارشد خلیفه، رشید

پردهٔ محرمان خویش درید

هر چه کشتید در کنار من است

دودهٔ خویش، ننگ و عار من است

ناقل این حدیث، بی کم و بیش

سنیّانند از خلیفهٔ خویش

یاد اینان کراهت انگیز است

زنگ آیینه صفاخیز است

شهرتِ کارِ این گروه خبیث

بی نیاز است از بیان و حدیث

مدّعا اینکه روزگار دراز

دَرِ صد فتنه شد به خلق فراز

خلفای زمانه یارانند

دین و ایمان دگر چه سان مانند؟

عرض تقلید، قاف تا قاف است

کیش اسلام ارث اخلاف است

ناقصان زمانه کور و کرند

رهسپاران کوی دل دگرند

تیره بختان بی صفایی چند

روز کوران بی عصایی چند

آن یکی را به یاری توفیق

حَسَن بصری است، پیر طریق

وان دگر، راه اعتزال رود

به قفای رم غزال رود

اشعری طعنه زن به معتزلی ست

کاعتقادش ضلال و تیره دلی ست

دیگری خصم جان، اشاعره را

به از ایشان نهد، اباغره را

یکی از هر دو بر کرانه رود

پی کرامیان روانه شود

وان سفیه دگر ز کون خری

پی سفیان نموده ره سپری

سجده بر راه فرض نوری را؟!

سامری وار، عجل ثوری را

وان دگر را خطاب، خطّابی ست

سرمه دیده گرانخوابی ست

جان نثار معلّل است یکی!؟

توتیای یقین، غبار شکی

دیگری در جهان بود کامش

انتظام کلام نظامش

وان دگر کامل از مریدی شد

دم منصور ما تریدی شد

کرده ابداع دین نو، مالک

پی او گشته زمره ای هالک

مرده شکلی که بوی جیفه دهد

جان به فتوای بوحنیفه دهد

شافعی گشته آشکار و خفی

خصم ناموس سیرت حنفی

حنبلی پیشوای مشتی خر

نه خمش خر، خران دعوی گر

گفته افسار گمرهی را دین

قاف تقلید کرده داغ سرین

درهم افتادگان به مشت و لگد

از خری کرده در حماقت، کد

شده زین زمرهٔ تعصب گر

هر یکی، میخ مقعد دیگر

تو ازین گیر و دار غصّه مخور

سر خر راست، گوش خر در خور

گر نباشد خر الحسب للذات

که زند دم ز انکر الاصوات؟

همگی راکبند و مرکوبند

زیر و بالای یکدگر چوبند

تا به کی از ملوک عباسی

شهره ی عصر خود به نسناسی؟

چونکه ادراک این فضیحت کرد

خلق را منع و زجر و غلظت کرد

که دگر ترک اجتهادکنند

عرصه این است، تا گشاد کنند

هر چه بودند اگر فقیه و سفیه

مجتهد بس بود چهار فقیه

گر کسی خارج از چهار آرند

هر که باشد، به گیر و دار آرند

سنّیان را که بد هزاران کیش

ا سختا ننگ و بلایی آمد پیش

رفت اطناب و اختصار آمد

چاره ناچار تا چهار آمد

بر مرور دهور مذهبها

از میان رفت و چار ماند بجا

کرد گرگ آشتی، چهار به هم

لیک در فکر کارزار به هم

فخر رازیّ و حجهٔ الاسلام

قاضی ماضی مراغه، نظام

حنفی را فضیحتی کردند

مذهبش را به صورتی کردند

که به کافر نکرده اند آن کار

مرحبا دین و حبّذا پیکار

هر که گردد ز جهل، یافه سرای

خواهد آخر شنید، طعن بجای

باشد اسلام اگر تعصب و جهل

کیش حجّاج بهتر است از سهل

گر مسلمانی این بود، صد بار

کیش ملحد به است ازین پیکار

ملحد آسوده فارغ البال است

ای مسلمان، تو را چه احوال است؟

باشد احمق سرشت، مسلم اگر

خر ز خر باز هم، بود بهتر

باشد اخلاق زشت اگر ایمان

یک مسلمان مباد، گو به جهان

شرط اسلام اگر بود این قید

جحی افضل بود بسی ز جنید

این بلایا که نزل جمهور است

از خلاف رسول، مجبور است

ترک نصّ و وصیّتش کردند

عهد او را، پَسِ سر افکندند

اوصیای وِی اند، شمع هدا

رهنمایان سالکان خدا

اُمنای حقایق ایشانند

خلفا بر خلایق ایشانند

اهل ذکرند و اهلبیت صفا

هم اولی الامر و هم ذوی القربا

فرح حال عالمند و فتوح

در نجات از بلا، سفینه ی نوح

حجت حق و ثانیِ ثقلین

اَعرَض النّاسُ عن کلا النّجدین

شرع و قرآن هم، اوصیا دانند

همه را دیگران کجا دانند؟

هر که نشناخت خضر، گمراه است

سالک راه نیست، در چاه است

انحراف از سبیل حق و صواب

در نیاید به حدّ و حصر و حساب

روش خطّ مستقیم یکی ست

انحرافات را، حسابی نیست

منحرف در سلوک، بسیار است

بر خط مستقیم، دشوار است