خواجه رشید وطواط در ۴۸۱ قمری در بلخ دیده به جهان گشود. نام اصلی وی امیر امام رشیدالدین سعدالملک محمد بن محمد بن عبدالجلیل عمری است و به دلیل کوچکی جثه و ضعیفی اندام به وطواط معروف است. وطواط نام مرغی از گونه پرستو است. یاقوت حموی نسب اجداد او را به عمر خطاب میرساند. وی تحصیلات مقدماتی خود را در مدرسه نظامیه بلخ تحت نظر امام ابوسعد هروی به پایان رساند. پس از پایان تحصیل و کسب مهارت در نثر عربی و فارسی به خوارزم رفت. در آنجا به خدمت یکی از پادشاهان خوارزمشاهیان به نام آتسز خوارزمشاه درآمد و از طرف آن پادشاه به صاحب دیوانی رسائل منصوب شد.(۲) خواجه رشید وطواط همواره در سفر آتسز را همراهی می کرد و بیش از ۳۰سال در خدمت این پادشاه بود و بعد از مرگ آتسز باز هم صاحب دیوانی خوارزم را داشت. او در جنگ آتسز با سلطان سنجر دو بیت از انوری را پاسخ گفت و به سپاه سنجر فرستاد. جریان از این قرار بود که در این سفر انوری شاعر معروف همراه سنجر بود و یک دوبیتی بر مبنای فتح هزار سف و خوارزم برای شکستن روحیه مردم سرود. در مقابل رشید وطواط در پاسخ این شعر را سرود.
گر خصم تو ای شاه بود رستم
گرد یک خر زهزار سف تو نتواند برد
سلطان سنجر که از این بیت و شعرهای دیگر وطواط از او آزرده بود، قسم خورد که او را به قتل برساند اما با وساطت منتجب الدین بدیع اتابک جوینی او را بخشید.
(منبع)