اصل دوم: فصل چهارم: در محبت

عبادی مروزیمناقب الصوفیهاصل دوم: فصل چهارم: در محبت

متن دانلود

می توانید متن را اصلاح نمایید:

بدان که شریفتر احوالی ونیکوترین کاری که برآدمی ظاهر شود محبت است که هیچ جوهر در نهاد آدمی تعبیه نگردد ازو شریفتر، و هیچ خلعت به آدمی ندهند ازو عزیزتر، و هرچه گفتیم از احوال و اعمال مقدمات نتیجهٔ آن محبت است. مقصود از مقدمات شایستهٔ نتایج باشد. پس نتیجهٔ همه خیرات محبت است.

و محبت تعلق دل است به جمال محبوب و این دو نوع است: محبت خلق و محبت حق. محبت حق تعالی اصل است و محبت خلق فرع، و اصل بر فرع مقدم بود. و از برای این بود که حق تعالی اصل در ذکر محبت نخست از خود گفت که: &laquo;یحبهم و یحبونه&raquo; و آنجا که حقیقت است اگر مرد را محبت او نبودی هرگز قوت دعوی محبت او نداشتی.

آورده اند که مردی کنیزکی داشت. شبی کنیزک را دید در گوشه ای سر بر زمین نهاده می گفت الهی به حق محبت تو مرا که بر من رحمت کن! خواجه گفت ای کنیزک چنین گو که به حق محبت من ترا که برمن رحمت کنی. کنیزک گفت ای خواجه کیست که طاقت محبت او دارد پیش از دوستی او بنده را.

پس دوستی حق تعالی مقدم است و اصل آن است، و دیگر دوستیها فرع است، و بقاء فرع به قوام اصل باشد.

و بدان که محبت کلمه ای است مطلق، بر هر جانب که خواصی توانی بست. هم در آن اطلاق حقیقتش معلوم باید کرد، آنگه مقید شود به جوانب.
و در حقیقت محبت سخن بسیار است.

ابوهریه ‑رضی اللّه عنه‑ روایت کند از رسول ‑ﷺ‑ که گفت چون حق تعالی بنده ای را دوست دارد، جبرئیل را گوید فلان بنده را دوست دارم، شما نیز او را دوست دارید. اهل آسمانها او را دوست گیرند. پس وی را نزدیک اهل زمین قبولی در دلها نهد. و چون بنده ای را دشمن دارد، انس مالک ‑رضی اللّه عنه‑ نپندارم که اندر دشمنی همچنین گوید.

شبلی ‑رحمة اللّه علیه‑ گوید که محبت را از آن محبت نام کرده اند که هرچه در دل بود بجز محبوب همه را محو کند.

عبداللّه ابن المبارک ‑رحمة اللّه علیه‑ گوید هر که را محبت دادند و بر قدر محبت وی را خشیت ندهند او فریفته باشد.

ابن مسروق گوید سمنون را دیدم در محبت سخن می گفت، قنادیل مسجد پاره پاره می گشت.
ابوموسی ‑رضی اللّه عنه‑ گوید رسول را ‑ﷺ‑ گفتند مردی قومی را دوست دارد و بدیشان نرسد؟ گفت مرد با آن بود که دوستش دارد.
بوعثمان حیری گوید از ابوحفص شنیدم که گفت بیشتر فساد احوال از سه چیز خیزد: از فسق عارفان، و از خیانت محبان، و از دروغ مریدان.
فسق عارفان فرا گذاشتن گوش و چشم و زبان بود به اسباب دنیا و منافع آن، و خیانت محبان اختیار هواء ایشان بود بر رضاء حق تعالی بدانچه پیش آید،
و دروغ مریدان که ذکر خلق و رویت ایشان بر ذکر حق تعالی و رویت او غلبه کند.

و گفته اند محبت ایثار است، چنانکه زن عزیز مصر گفت در دوستی یوسف ﷷ‑ به نهایت رسید گناه همه با جانب خود آورد. گفت &laquo;انا راودته عن نفسه&raquo;، آن همه من کردم که او را به خود دعوت کردم، بر خویشتن به خیانت گواهی داد.

جنید گوید ‑رحمة اللّه علیه‑ چون محبت درس گردد شرط ادب برخیزد.

بنداربن الحسین گوید مجنون را به خواب دیدم. گفتم خدا با تو چه کرد؟ گفت مرا بیامرزید و حجتی گردانید مرا بر محبان.

شبلی ‑رحمة اللّه علیه‑ گوید محب اگر خاموش شود هلاک گردد؛ و عارف اگر خاموش نباشد هلاک شود.

بویعقوب السوسی گوید محبت درست نیاید مگر به بیرون آمدن از دیدن محبت، و به دیدن محبوب نیست شدن.

بوسعید خراز گوید رسول را ‑ﷺ‑ خواب دیدم گفتم یا رسول اللّه معذورم دار ک دوستی خدا مرا مشغول کرده است از دوستی تو. گفت یا باسعید هر که خدا را دوست درد مرا دوست داشته باشد.

رابعه مناجات می کرد که الهی هر دل که ترا دوست دارد، بسوزی! هاتفی آواز داد که ما چنین نکنیم. به ما گمان بد مبر.

محمدبن الفضل گوید محبت دور افتادن همه محبتها است از دل مگر محبت محبوب.

بعضی گفته اند محبت تشویشی باشد در دلها از محبوب خویش.

ابوالقاسم نصر آبادی گوید که محبتی بود که موجب او نجات باشد از قتل، و محبتی بود که موجب او خون ریختن بود.

یحیی معاذ ‑رحمة اللّه علیه‑ گوید که محبت آن است که به احسان زیادت نگردد و به بلاکم نگردد.

و گفته اند محبت عاجز کند دل را از ادراک و منع کند زبان را از عبارات.

سهل بن عبداللّه ‑رحمة اللّه علیه‑ گوید محبت موافقت حق است در همهٔ احوال و ملازمت این موافقت در اعمال و احوال.

جنید را ‑قدس اللّه روحه‑ پرسیدند که حقیقت حدوث محبت چیست؟ گفت آنکه صفات محبوب جای صفات محب بگیرد تا از محب هیچ اثر نماند. چون این حاصل شود محبت صادق گردد. و نشان این صدق آن بود که اگر همه بلاهای عالم جمع کنند و بدان محب فرستند هزیمت نشود، و از نعرهٔ دوستی کم نکند.

علی بن سعید العطار چنین حکایت کرد که وقتی می گذشتم شخصی را دیدم در گوشه ای افتاده، دست و پای بریده و اعضاء او تباه شده. زنبوران گوشت از وی جدا می کردند. من آنجا رفتم، نیک در وی تأمل کردم، هیچ عضوی در وی بی علتی ندیدم. گفتم ای جوانمرد چه حال است؟
بخندید و گفت به عزت و جلال محبوب من که اگر اجزاء مرا از یکدیگر جدا کند یک ذره دوستی او از دل خود جدا نکنم. رنج بر کالبد است، و محبت با جان. با هم چه نسبت دارد!

ابوالحسن نوری ‑رحمة اللّه علیه‑ را پرسیدند از محبت، گفت محو ارادت و سوختن حاجت.

بایزید ‑قدس اللّه روحه‑ را پرسیدند از محبت، گفت بسیار از خود به اندک برداشتن، و اندک از دوست به بسیار برداشتن.

قرشی ‑را رحمة اللّه علیه‑ پرسیدند که نشان محبت چیست؟ گفت نشان حقیقی آن است که محب خود را بکلی به محبوب بخشد تا هر چه خواهد کند و بر وی هیچ اعتراض نکند.
شبلی را ‑قدس اللّه روحه‑ به بیمارستان باز داشتند. جماعتی نزدیک او رفتند. وی پرسید که شما کیانید؟ گفتند دوستان توایم.
دست فراز کرد و سنگ بدیشان می انداخت. آن جماعت بگریختند. شبلی بخندید. گفت اگر راست می گویید مگریزید که محب صادق از محبوب نگریزد.

حق تعالی به عیسی ‑ﷷ‑ وحی فرستاد که برمن را از دل بنده مخفی نیست و بر دل بندهٔ خود اطلاع کنم. هر دل که از محبت دنیا خالی است در آن دل محبت خود نهم و هر دل که به محبت حق تعالی آراسته شد هر چه از وی رود بر همهٔ اعمال مقربان مقدم شود.
یحیی معاذ رازی ‑رحمة اللّه علیه‑ گوید یک ذره محبت در دل من بهتر از عبادت هفتاد ساله.

محبت چنان باید که بی غرض بود. از آنکه هر محبت که به غرض بود معلق باشد به علت. چون آن علت برسد آن محبت نیز برسد. و آن هوسی باشد، نه محبت بود.

سوسی ‑رحمة اللّه علیه‑ گفته است حقیقت آن است که محب خطر خویش فراموش کند، و از محبوب خود حاجت نخواهد.

ابوالقاسم نصر آبادی ‑رحمة اللّه علیه‑ گفته است حقیقت محبوبی سکون است در همه باب. نزدیک بزرگان معرفت مقدم بوده است.

اما سمنون ‑رحمة اللّه علیه‑ محبت را بر معرفت مقدم گردانیده است، از آنکه به هیچ احوال هر چیزی که تعلق به انسانیت دارد در گنجد. اما محبت غیرتی دارد که چون در دلی نزول کند اجازت ندهد که هیچ غیری با او مقاومت و مواظبت نماید.

حق ‑سبحانه و تعالی‑ به داود ‑ﷷ‑ وحی کرد که حرام کردم محبت خود بر دلهایی که با محبت من محبتی دیگر یاد کنند.
هر دل که دعوی من کرد آنگه به دیگری نگرست در من خاین شد. و محبت من امانتی است، هر تصرف که در وی کنی خیانت است.

و رسول ‑ﷺ‑ گفته است خاین از مانیست.
پس شرط محبت آن است که جوهر محبت خود را صیانت کند تا هیچ غباری بروی ننشیند که فسادی که به احوال بنده راه یابد آن بود که در محبت خیانت دارد. هر محبت که بدون محبوب خود آسایشی یابد آن محب خاین است.

و آن مشاهدت که یاد کرده آمد قدر او در محبت توان دانست که محب مستی است که جز به مشاهدت محبوب هشیار نشود و مستی که از مشاهدت آید وصف نتوان کرد، و هرگز هشیار نشود و این خودکاری دیگر است، همه احوال مقدمهٔ آن است و محبت نتیجهٔ او، و نتیجهٔ محبت سماع است و اندران سخن گوییم.

عبادی مروزی